Cách xác lập phần di sản thừa kế khi tài sản thuộc sở hữu chung nhiều hộ gia đình

Khi tài sản, đặc biệt là quyền sử dụng đất, thuộc sở hữu chung của nhiều hộ gia đình, việc xác định phần di sản thừa kế trở nên phức tạp hơn nhiều so với tài sản đứng tên cá nhân. Người thừa kế không chỉ cần chứng minh quan hệ thừa kế mà còn phải xác định rõ phần quyền của người chết trong khối tài sản chung. Nếu không làm đúng quy trình, công chứng có thể bị từ chối hoặc phát sinh tranh chấp kéo dài. Bài viết sau sẽ hướng dẫn chi tiết cách xác lập phần di sản thừa kế trong trường hợp tài sản thuộc sở hữu chung nhiều hộ gia đình.

>>> Xem thêm: 4 bước đơn giản để hoàn tất công chứng nhanh tại văn phòng công chứng

1. Căn cứ pháp lý điều chỉnh

Những quy định pháp luật liên quan gồm:

• “Điều 609, 612, 613 Bộ luật Dân sự 2015 – di sản, quyền để lại di sản.”

• “Điều 219 Bộ luật Dân sự 2015 – sở hữu chung.”

• “Điều 212 Bộ luật Dân sự 2015 – sở hữu chung của các thành viên hộ gia đình.”

• “Luật Đất đai 2024 – quy định về quyền sử dụng đất của hộ gia đình.”

• “Luật Công chứng 2014 và Luật Công chứng 2024 – công chứng văn bản thừa kế.”

>>> Xem thêm: Làm thế nào để thủ tục công chứng mua bán nhà nhanh gọn trong 1 ngày

2. Hiểu đúng: “Sở hữu chung nhiều hộ gia đình” là gì?

Đây là trường hợp:

• Tài sản (thường là quyền sử dụng đất) đứng tên nhiều hộ gia đình, hoặc

• Quyền sử dụng đất được hình thành từ phần đóng góp của các hộ khác nhau,

• Các hộ cùng quản lý, sử dụng tài sản theo quy ước hoặc tập quán.

Điều này khác với:

• Đất đứng tên hộ gia đình, hoặc

• Đất thuộc sở hữu chung của các thành viên trong cùng một hộ.

Mỗi hộ là một chủ thể độc lập, có quyền và phần sở hữu riêng biệt trong tài sản chung.

>>> Xem thêm: Tại sao bạn nên cân nhắc Di chúc tại nhà khi tuổi cao hơn

3. Khi một người trong các hộ gia đình chết: phần di sản được xác định thế nào?

Để xác lập phần di sản, cần thực hiện hai bước pháp lý bắt buộc:

Bước 1: Xác định phần quyền tài sản của người chết trong khối sở hữu chung

Theo “Điều 219 Bộ luật Dân sự 2015”, sở hữu chung theo phần nghĩa là mỗi chủ thể có một tỷ lệ nhất định trong tài sản chung.

Cách xác định:

Trường hợp 1: Có thỏa thuận rõ ràng giữa các hộ

→ Lấy theo tỷ lệ mà các hộ đã xác định.
Ví dụ: Hộ A 40%, hộ B 30%, hộ C 30%.
Người chết thuộc hộ B → chỉ sở hữu trong phạm vi 30%.

Trường hợp 2: Không có thỏa thuận

→ Tỷ lệ được xác định theo công sức đóng góp hoặc theo tập quán, chứng cứ sinh sống, sử dụng đất.

Nếu không chứng minh được → pháp luật coi các hộ sở hữu phần bằng nhau.

Trường hợp 3: Chỉ một cá nhân trong hộ chết

→ Cần xác định tiếp phần tài sản riêng của người đó trong hộ và phần tài sản chung hộ gia đình (nếu có).

>>> Xem thêm: Những trường hợp được miễn thuế khi thủ tục thừa kế nhà đất

Bước 2: Xác định phần di sản thừa kế của người chết

Phần di sản =
Tỷ lệ quyền sở hữu của hộ × Tỷ lệ phần của cá nhân trong hộ × Tỷ lệ hưởng thừa kế theo pháp luật hoặc theo di chúc

Ví dụ minh họa:

• Tài sản chung ba hộ: A – B – C, mỗi hộ 1/3.

• Hộ B có 4 thành viên: vợ – chồng – 2 con.

• Người chồng chết → phần của người chồng trong hộ B là 1/4 của 1/3, tức 1/12 tài sản.
  → 1/12 chính là di sản thừa kế.

Công chứng viên sẽ dựa trên tỷ lệ này để lập văn bản thừa kế.

4. Giấy tờ cần có để xác lập phần di sản trong tài sản thuộc sở hữu chung nhiều hộ

Để công chứng thừa kế, người thừa kế phải cung cấp:

• Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (ghi nhận nhiều hộ sở hữu)

• Tài liệu chứng minh phần sở hữu (hợp đồng góp vốn, văn bản phân chia, bản đồ 299, biên bản họp các hộ…)

• Giấy tờ nhân thân người chết và người thừa kế

• Giấy chứng tử

• Tài liệu chứng minh quan hệ gia đình

• Biên bản họp giữa các hộ xác nhận phần quyền nếu chưa có thỏa thuận trước

Công chứng viên không thể xác định phần di sản nếu không có sự thống nhất hoặc tài liệu chứng minh hợp pháp.

5. Những trường hợp dễ gây tranh chấp

5.1. Các hộ không thống nhất tỷ lệ sở hữu

→ Văn phòng công chứng sẽ yêu cầu tự giải quyết hoặc khởi kiện ra tòa để phân chia tài sản chung trước.

5.2. Tài sản được cấp sổ trước năm 1993

Nhiều trường hợp sổ ghi tên đại diện một hộ nhưng thực tế do nhiều hộ sử dụng → phải truy nguồn gốc đất.

5.3. Người thừa kế đòi chia vào phần của hộ khác

→ Không được pháp luật công nhận.

6. Thủ tục công chứng văn bản thừa kế trong trường hợp này

1. Lập hồ sơ

Chuẩn bị đủ giấy tờ nêu trên.

2. Công chứng viên xác định tính hợp pháp của phần di sản

Nếu thiếu chứng cứ về quyền sở hữu → công chứng bị từ chối.

3. Ký văn bản khai nhận hoặc phân chia di sản

Chỉ trong phạm vi phần di sản của người chết.

4. Đăng ký biến động đất đai

Người thừa kế chỉ đứng tên theo phần được nhận, không có quyền đứng tên toàn bộ tài sản chung.

7. Lưu ý quan trọng cho người thừa kế

• Không thể yêu cầu chia tài sản vượt quá phần quyền của người chết.

• Nếu các hộ không thống nhất tỷ lệ sở hữu → phải giải quyết bằng vụ án dân sự.

• Cần chuẩn bị đầy đủ chứng cứ về nguồn gốc, quá trình sử dụng đất.

• Công chứng viên không có thẩm quyền phân xử phần sở hữu giữa các hộ.

Kết luận

Việc xác lập phần di sản thừa kế khi tài sản thuộc sở hữu chung nhiều hộ gia đình đòi hỏi phải xác định rõ tỷ lệ quyền sở hữu trước khi tiến hành thừa kế. Nếu xác lập đúng ngay từ đầu, thủ tục công chứng sẽ thuận lợi; ngược lại, tranh chấp giữa các hộ là điều rất dễ xảy ra. Hiểu đúng quy định pháp luật và chuẩn bị hồ sơ đầy đủ sẽ giúp quá trình thừa kế diễn ra chính xác và hợp pháp.

Nếu bạn cần thông tin thêm hoặc hỗ trợ trong việc soạn thảo và công chứng hợp đồng, đừng ngần ngại liên hệ ngay với Văn phòng công chứng Nguyễn Huệ. Chúng tôi chuyên cung cấp dịch vụ công chứng với đội ngũ luật sư và công chứng viên giàu kinh nghiệm sẵn sàng hỗ trợ bạn mọi thủ tục pháp lý cần thiết. Hãy gọi cho chúng tôi qua số điện thoại 0966.22.7979 hoặc đến trực tiếp văn phòng để nhận được sự tư vấn tận tình và chuyên nghiệp!

Các bài viết liên quan:

>>> Công chứng bản dịch cam kết bảo lãnh tài chính

>>> Kinh nghiệm mua nhà ở xã hội: Chia sẻ từ người trong cuộc

>>> Thực tế khách hàng đánh giá thế nào về dịch vụ làm sổ đỏ trọn gói?

>>> Văn phòng công chứng Hà Nội chuyên xử lý hồ sơ công chứng nhanh trong ngày

>>> Phân biệt bản dịch thông thường và bản dịch thuật công chứng

VĂN PHÒNG CÔNG CHỨNG NGUYỄN HUỆ

Miễn phí dịch vụ công chứng tại nhà

1. Công chứng viên kiêm Trưởng Văn phòng Nguyễn Thị Huệ: Cử nhân luật, cán bộ cấp cao, đã có 31 năm làm công tác pháp luật, có kinh nghiệm trong lĩnh vực quản lý nhà nước về công chứng, hộ tịch, quốc tịch. Trong đó có 7 năm trực tiếp làm công chứng và lãnh đạo Phòng Công chứng.
2. Công chứng viên Nguyễn Thị Thủy: Thẩm Phán ngành Tòa án Hà Nội với kinh nghiệm công tác pháp luật 30 năm trong ngành Tòa án, trong đó 20 năm ở cương vị Thẩm Phán.

Bên cạnh đó là đội ngũ cán bộ nghiệp vụ năng động, nhiệt tình, có trình độ chuyên môn cao và tận tụy trong công việc.

• Địa chỉ: 165 Giảng Võ, phường Ô Chợ Dừa, Hà Nội
• Hotline: 0966.22.7979
• Email: ccnguyenhue165@gmail.com